محققان در اين بررسي‌ها متوجه شده‌اند افرادي که در کودکي خود، جراحات متوسطي در سر خود داشته‌اند، در کوتاه‌مدت دچار مشکلات اندکي در حافظه، قابليت‌هاي تکلمي و توانايي‌هاي تمرکز شده‌اند. البته شواهدي وجود دارد که نشان مي‌دهد بچه‌هاي کوچکي که در هنگام آسيب‌ديدگي بين 2 تا 7 سال سن داشتند، مشکلات ماندگار‌تري در قدرت تکلمي خود داشته‌اند.

ما خبر خوب اين است که طبق مطالعات انجام‌شده، بچه‌هايي که بر اثر اين جراحات، قدرت تکلم و هوشياري‌شان دچار مشکل شده؛ به مرور زمان مشکلات‌شان برطرف خواهد شد. در همين رابطه، گفتگويي داشته‌ايم با دکتر سعيد قزوينيان، متخصص مغز و اعصاب.

آقاي دکتر! آيا ضربه به سر هميشه باعث آسيب‌هاي مغزي مي‌شود؟

خب، ضربه به سر، درجات مختلفي دارد؛ از يک ضربه خفيف تا متوسط و شديد. براساس شدت ضربه‌اي که به سر وارد مي‌شود، صدمه به مغز، متفاوت است. نکته مهم اين است که برخلاف آنچه عامه مردم فکر مي‌کنند، بچه‌هاي زير 5 سال به دليل باز بودن ملاج‌شان و اينکه هنوز جمجمه‌شان شکل نگرفته، نسبت به بزرگ‌ترها در برابر ضربه به سر مقاوم‌ترند.

بسته به نوع و شدت ضربه، چه علايمي ممکن است ظاهر شود؟

معمولا آنچه در ضربه‌ به سر مي‌بينم يک اختلال هوشياري گذراست. اگر ضربه، خفيف يا متوسط باشد؛ کودک ممکن است يک بي‌هوشي گذرا پيدا کند و بعدش هم بهبود يابد. گاهي ممکن است اين اختلال هوشياري با تاخير اتفاق بيفتد که اين علامت در بزرگسالان هم وجود دارد. در اين حالت، کودک يک اختلال هوشياري پيدا مي‌کند و بهبود مي‌يابد و بعدش دوباره پس از نيم تا يک ساعت (تا زير 24 ساعت) مجددا ممکن است دچار اختلال هوشياري ‌شود. بنابراين اگر فردي به سرش ضربه متوسط تا شديدي وارد شد بايد تا 24 ساعت تحت مراقبت باشد چون ممکن است در اثر ضربه دچار اغما يا اختلال در هوشياري شود. علامت ديگر در بچه‌ها فراموشي است. کودک ممکن است پس از ضربه حوادث قبل از ضربه و حين ضربه را به ياد نياورد که مدت زمان فراموشي پس از ضربه مي‌تواند معياري براي ارزيابي شدت ضربه باشد. بنابراين والدين بايد از کودک خود سوال کنند که آيا به ياد دارد بعد از اينکه به سرش ضربه خورد چه اتفاقي افتاده است. البته اين در صورتي است که کودک قادر به حرف زدن باشد. علامت ديگر، سردرد است. کودک ممکن است پس از ضربه، سردرد داشته باشد. اگر ضربه متوسط باشد ممکن است يک ورم مغز گذرا همراه با يک خواب‌آلودگي ايجاد کند. خواب‌آلودگي علامت مهمي است و حتما بايد به آن توجه کرد. متاسفانه بعضي از والدين پس از اينکه کودک دچار ضربه سر شد به او آب قند مي‌دهند؛ در حالي که حتما بايد به اين کودکان سرم نمکي خوراند، زيرا سرم قندي موجب افزايش ورم مغز و افزايش خوا‌ب‌آلودگي در اين کودکان مي‌شود. علامت ديگر در بچه‌ها ممکن است تشنج باشد که والدين را بسيار نگران مي‌کند. برخلاف آنچه اغلب فکر مي‌کنند، تشنج‌هاي فوري پس از ضربه حتي تا يک هفته پس از ضربه‌نيز بدخيم نيستند و مشکلي ايجاد نمي‌کنند اما اگر کودک پس از يک تا سه ماه که از ضربه به سرش گذشت، دچار تشنج ‌شد، ممکن است اين تشنج او به صرع تبديل شود؛ در حالي که تشنج فوري و تشنج يک هفته اول نگراني ندارد و معمولا تکرار هم نمي‌شود. دو علامت ديگر در بچه‌ها اوتوره و رينوره است؛ يعني مايع آبي زردرنگ که همان مايع مغزي نخاعي است از گوش يا بيني بچه خارج مي‌شود که نشانه شکستگي قاعده جمجمه و خطرناک است. کودکاني که شکستگي قاعده جمجمه دارند، دو علامت مهم دارند. يکي اينکه دور چشم‌هاي‌شان مثل راکون، کبود مي‌شود. ديگر اينکه يک خون‌مردگي در پشت گوش‌شان ظاهر مي‌شود. اين دو علامت، نشان‌دهنده شکستگي قاعده جمجمه است که بسيار مهم‌اند اما جاري شدن خون از بيني که اتفاقا مادرها خيلي از آن مي‌ترسند، علامت بدي نيست. پس از سردرد، تهوع و استفراغ و گاهي اوقات ممکن است چنانچه ضربه به‌طور خفيف به پشت سر خورده باشد يک کوري گذرا و اگر ضربه به جلوي سر خورده باشد چهار اندام به‌طور گذرا دچار فلج شود. علامت مهم ديگر فرورفتگي جمجمه است که مادر مي‌تواند آن را با دست لمس کند. اين فرورفتگي مي‌تواند نشانه شکستگي جمجمه و فشار روي قشر مغز باشد که خود مي‌تواند مشکلاتي را براي کودک ايجاد کند.

بعضي‌ وقت‌ها کودکان بلافاصله پس از ضربه بلند مي‌شوند و به بازي ادامه مي‌دهند. در اين‌صورت والدين چه کار بايد بکنند؟

اگر هيچ يک از علايم فوق را نداشته باشند، نياز به پيگيري ندارند؛ اما گاهي ممکن است به علل نامشخص، کودکان پس از ضربه دچار سياهي رفتن چشم‌ها شده و بيفتند. براي همين، بهتر است پس از ضربه، کودکان کمي استراحت کنند تا اين حالت پيش نيايد؛ زيرا همين افتادن ناگهاني ممکن است به سر آسيب زده و به ضربه شديد مغزي منجر شود. توصيه مي‌کنم کودکي که به سرش ضربه خورده تا 24 ساعت ورزش سنگيني انجام ندهد و استراحت داشته باشد.

در خبرها آمده بود که تحقيقات نشان داده است ضربه به سر مي‌تواند عملکرد ذهني کودکان را تا چند سال پس از ضربه کاهش دهد. آيا اين خبر، صحت دارد؟

ببينيد؛ گاهي اوقات، ضربات مغزي مي‌تواند فيزيولوژي مغز را دچار اختلال کند. چيزي که ما در عکس راديوگرافي، ام‌آر‌آي و سي‌تي‌اسکن از جمجمه نمي‌بينيم. گاهي اوقات يک تکان مغزي سبب مي‌شود يک‌سري از سلول‌هاي مغز صدمه ببينند که ممکن است با ابزارهاي تشخيصي هم قابل تشخيص نباشند بنابراين ضربه به سر مي‌تواند تا سال‌هاي بعد کودک را دچار اختلالات رفتاري و عملکردي کند. اين کودکان معمولاً در رقابت‌هاي ذهني مانند سرعت پردازش مغز، قدرت حافظه و حل مشکلات از هم سن و سال‌هاي خود اندکي عقب مي‌افتند.